قهوه پرشین چه قهوه ای است؟

ایرانیان به واسطه بازرگانان یمنی خود که قبل از ظهور اسلام تحت حاکمیت ایران ساسانی راه تجاری به سوی آفریقا و شبه جزیره عربستان را از طریق تنگه معروف باب المندب گشوده بودند، آشنا شدند. فرهنگ عامه ایرانیان علاوه بر تکثر «قهوه خانه ها» در گوشه کنار این سرزمین چنان با قهوه درآمیخته است که رنگ «قهوه ای» را برای نامگذاری نوعی خاص رنگ مرتبط با آن انتخاب و مورد استفاده قرار داده اند.ما در ادامه به معرفی کامل این محصول خاص و شرح جایگاه ویژه ان در فرهنگ ایرانی می پردازیم..... همگان بر این باورند که قهوه برای اولین بار توسط یمنی ها در جهان شکل تجاری به خود گرفت. یمن در زمان ساسانیان در زمان انوشیروان(579 - 531 میلادی) تحت حمایت ایران قرار داشت و قریب چند هزار ایرانی به فرماندهی و کماندری «وهرز» ساسانی با نام «ابناءالحرار» با فرمانروایی در این سرزمین به آبادانی این سرزمین و حمایت از انها در برابر یورش های افریقایی حبشی از قرن پنجم میلادی به بعد همت گماشتند. قبل از دلاواله ایتالیایی و سایر جهانگردان اروپایی اولین منبع علمی و مستند در جهان علم و به زبان فارسی در مورد قهوه، متعلق به عمادالدین محمود شیرازی – پزشک ایرانی در دوران صفویه و در نیمه‌ی دوم قرن ۱۶ (حدود سال‌های ۹۴۴ ه. /۱۵۳۷ م) حدود 500 سال پیش است. او نیز مانند دیگر محققان، در ابتدا به خواص دارویی قهوه کنجکاو بود و نظرات مختلفی در مفید و مضر بودن آن در آن زمان داشته است. جمال الدین القاسمی دمشقی(1320 ه.ق.) در رساله خود با نام « رساله فی الشای والقهوه والدخان» پس از ذکر مبداء و منشاء قهوه در حبشه و از آنجا به یمن و بندر موکا به نقل از محققین اروپایی آورده که قهوه در بلاد فارس از سال¬های 261. ه. ق به کثرت مورد استعمال بوده است. در گزارش سفر سفیر فیلیپ سوم پادشاه اسپانیا « دسيلوا فيگیورا» به دربار پادشاه ایران، شاه‌عباس بزرگ در سال 1614.م چنین آمده است که : ... مأموران مخصوص بعد از نهايت كوشش راهى باز كردند و سفير را جلو بردند. هنگام رسيدن سفير، شاه در جلو ساختمانى در همين كاروانسرا ايستاده بود كه معروف‌ترین مكان در اصفهان به‌حساب مى‏آيد. اين مكان جایی است كه در آن قهوه‏ مى‏فروشند و قهوه‏ از آشامیدنی‌های مقوى است كه ايرانيان براى سلامتی و كسب لذت می‏نوشند و به همين سبب اين مكان را «قهوه‏ خانه» مى‏گويند. اين نوشيدنى مايعى سیاه‌رنگ و بسيار تلخ است كه آن را با ديگر گياهان مخلوط مى‏كنند و ايرانيان معتقدند كه از اين تركيب نوشيدنى بسيار سالمى پديد مى‏آيد كه به خصوص براى معده مفيد است. اين نوشيدنى را در فنجان‌های چينى مى‏ريزند و در حاليكه بسيار داغ است....آرام آرام می¬نوشند..... سرهنگ گاسپار دروویل (1828.م) در سفرنامه خود در باب قهوه نوشی ایرانیان می نویسد: ایرانیان قهوه را بسیار غلیظ می نوشند و چنان آن را به هم می زنند که به شکلات غلیظ شباهت دارد.. آنها قهوه خود را در فنجان‌های کوچک چینی بدون نعلبکی می ریزند و بدون قند آن را می نوشند. تصور وقار و تبحر آن‌ها (یعنی ایرانیان) در قهوه نوشی برای اروپاییان بسیار دشوار است. .... ایرانیان قهوه را تا سرحد جنون دوست دارند و گمان نمی‌رود در این کشور کسی را یافت که در روز دو سه بار قهوه نخورد... با این اعترافات که در سفرنامه های جهانگردان و سفرای اروپایی در قرن 16 به بعد به کثرت یافت می شود، مشخص است که ایرانیان برای خود سبک خاص قهوه نوشی داشته اند. همگان آگاهند که سبک های قهوه نوشی در جهان تابع رسوم و فرهنگ های غالب جوامع در نوشیدن «قهوه» است، ایران هم از گذشته تا کنون هم مانند کشورهایی مثل ایتالیا، ترکیه، فرانسه و .. عاری از مزارع قهوه است اما آیا می دانید که ایرانیان مقیم یمن(از ابتدای قرن هفتم میلادی با شکست حبشه) اولین کسانی بودند که در قرن دهم میلادی قهوه افریقایی را تجاری سازی و توسعه دادند و بواسطه آنها نیز بعد از یمن اولین ملت قهوه نوش با داشتن قهوه خانه های مجلل و بزرگ معروف در جهان بودند. به دلیل این اصالت بود که کنجکاوی جنای آقای دکتر نیک بخش حبیبی را بر آن داشت تا با جمع آوری شواهد تاریخی کتابی در این زمینه تالیف نماید که از سال 1394 تا 1398 این تحقیق منجر به تالیف اثر گرانمایه «قهوه ایرانی یا پرشین» شد. ایشان سپس به عنوان مجری، طرح تولید «قهوه ایرانی» یا پرشین را ارائه و با راه اندازی واحد بسته بندی، فروش و عرضه مستقیم انواع پودر و دان قهوه کار را در سال 1397 در شهرک صنعتی نظرآباد کرج با اجاره یک واحد کارخانه تولید و بسته بندی مراحل تولید آزمایشی برخی از محصولات قهوه پرشین (ایرانی) آغاز و سپس بعد از تکمیل مراحل اولیه ساخت کارخانه در شهرک صنعتی فرودگاه یاسوج اقدام به انتقال زیرساخت های صنعتی از کرج به آنجا نموده که پس از سفارش و ساخت و خرید ماشین الات و استقرار انها در کارخانه آماده بسته بندی نوع خاصی از قهوه بومی شده با نام «قهوه پرشین» در صنعت قهوه ایرانی سازگار با ذائقه ایرانی مطابق مطالعات تاریخی در اسناد و کتب علمی موجود با مساعدت بخشی از تسهیلات مورد نیاز از سوی ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اکنون به محصولات متنوع آن به بازار مصرف راه یافته است. این طرح یک طرح صنعتی به شمار می رود که نهایی کردن زنجیره تامین، تست های عملکردی، دوام و کیفیت محصول، بازاریابی و فرایند تولید نهایی آن در پاییز 1398 به پایان رسیده است.همزمان با رشد تلخ نوشی در ایران در زمینه شکلات تلخ و شیرینی های بر پایه قهوه، توسعه مصرف قهوه فرآوری شده در ایران با برند «قهوه ایرانی یا پرشین» در کارخانجات شیرینی و شکلات سازی و … هم برآورده کننده نیاز آنها در این زمینه خواهد بود. با توجه به سوابق تاریخی مصرف قهوه در بلاد ایران، همراه با موج سوم و چهارم قهوه نوشی در ایران پیش بینی می شود که در صورت تولید بیشتر این محصول، بازار مورد نظر کشور در 5 سال، 10 سال و حتی دهه های بعدی همواره رو به افزایش خواهد بود و در آینده نزدیک(دو دهه آینده) به جایگاه دو قرن پیش خود مبنی بر پیشی گرفتن از هر محصول نوشیدنی دیگر و حتی در مصرف از چای نیز جلو خواهد زد.