قهوه نامه سوم: طبع قهوه

طبع قهوه در مورد این خواص و خصوصاً طبع قهوه، بسیاری از دانشمندان ایرانی و هم چنین عرب نظیر ابنحمدوش ، بر«گرم و خشک» بودن آن تاکید دارد و برخی نیز همانند حكيم ميرعمادالدين محمود شيرازى آن را «سرد و خشک» دانستهاند . بهترین نظریه را در باب «طبع قهوه»، حکیم عقیلی خراسانی (1160 شمسی) در کتاب قرابادین کبیر خود آورده است: .... در طبع و مزاج قهوه اختلاف است حکیم میرعمادالدین محمود شیرازی در آخر رساله افیونه خود در بیان قهوه نوشته‌اند که سرد و خشک با درجه پایین است، جهت آنکه در آن کیفیتی غالب بر طعم و رایحه و رنگ نیست که قیاس دلالت بر حرارت آن نمایند و به تجربه یافته‌اند که سردی آن به سرحد زیان و ضرر نمی‌رسد.... میرزا قاضی ابن کاشفالدین اردکانی یزدی (شاگرد فرزند حکیم عمادالدین) در رساله خود(1001 - 1075.ه.ق) نوشته است که به تجربه یافته که سردی آن در درجه اول و خشکی آن در درجه دوم است... بعضی از واقفان خواص ادویه بر آن رفته‌اند که برودت آن در اول درجه و یبوست است به‌واسطه آنکه در افراط آن یبوست دماغ و بی‌خوابی و خشکی مزاج به هم می‌رسد شاربان آن را... و شیخ داود انطاکی گفته که گرم در اول و خشک در دویم و آنچه شیوع یافته که سرد و خشک است نه چنین است جهت آنکه پوست آن تلخ است و هر تلخی گرم است و یمکن که پوست آن گرم باشد و مغز آن معتدل و یا سرد.... حکیم میر محمد مؤمن در تحفه نوشته که به قیاس ظاهر می‌گردد که در گرمی معتدل و خشکی بر آن غالب و قشر آن گرم‌تر و خشک تر از آن باشد.... ولی مؤلف (یعنی حکیم عقیلی) چنین گوید:.....قهوه هرچند تازه‌تر باشد آن سرد و خشک اول در آن زیاده می‌باشد و چون کهنه گردد به‌تدریج کم و زایل می‎شود خصوص قشر آن و چون بریان (برشته یا رست) نمایند آن نیز کمتر و زایل می‌گردد و به مقدار بریان نمودن آن و بالجمله تازه و نو آن خصوص قشر خام آن مایل به حرارت و یبوست (گرم و خشک) است و کهنه آن خصوص بریان آن سرد و خشک (بارد و یابس) و هرچند کهنه‌تر گردد و زیاده بریان نمایند بر برودت و یبوست (سرد و خشک) آن می‌افزاید. بنابراین قهوه ازنظر طب سنتی در حالت خام دارای طبع «سرد و خشک» ولی در حالت برشته و رست شده به دلیل تلخی معطر دارای طبع «گرم و مرطوب» است که البته به تدریج که قهوه رست و یا برشته زیاد بشود و کهنه گردد، کم کم به سمت طبع سرد و خشک متمایل میشود، و این بیان از طرف حکیم عقیلی خراسانی یک سخن عالمانه و حکیمانه است. قهوه برخلاف چای نیاز به دم کردن ندارد و بلافاصله پس از تماس با آب میتوان آن را نوشید، چراکه مواد عطری، رنگی و مؤثر آن یعنی آلكالوئیدهای پوریندار آن از قبیل كافئین، آدنین، گزانتین، ‌هایپوگزانتین و گوانین به‌محض تماس با آب جوش یا بخارآب آزاد می‌شوند.